Костур (или денес на грчки Касториа) е прекрасен град лоциран во западниот дел од Егејска Македонија, истовремено и административен центар на општина Костур и главен град на костурскиот округ.

Самото пристигнување во градот нуди епска глетка на раскошната локација каде што е сместен Костур веднаш над езерските води.

Костур лежи на бреговите од Костурското езеро, под падините на планинскиот венец Грамошта (Грамос) и има импресивна полуостровска форма која понира кон езерското пространство на костурските води. Поради тоа, прошетката по кејот на Костур е вистинско уживање кое нуди фасцинантни глетки кои ги полнат очите со убавина.

Кога пристигнавме во Костур, на едно малечко плотадче веднаш до езерото се одржуваше некаква прослава на која свиреше блех оркестар кој, меѓу другите, на наша молба ја засвири и познатата егејска песна Ибраим оџа, во одлична инструментална верзија. А исвирија и неколку други македонски песни од егејскиот регион. Кога ја прашавме една од девојките која послужуваше храна на веселбата „што се слави“, таа едноставно ни одговори на шега дека „веселбата е во чест на свинскот месо“ (бидејќи тоа се служеше, заедно со бесплатното вино кое се точеше).

Шетањето по костурските улици кои водат од едниот крај на градот кон другиот, како своевиден превој, е само по себе и иницијација во градскиот живот на Костур. Кога сте на „врвот“ од градот кој се наоѓа на извишувањето од малечкиот полуостров, се пружа прекрасна глетка на костурската околина и природа.

Сончевиот декемвриски ден нудеше прекрасни услови за опуштено шетање и впивање на костурските урбани и природни убавини. Истовремено, тоа беше и инспирација и мотивација да го посетиме Костур и на пролет, кога сета природа и зеленило ќе бидат во полн расцут. Срдечно ви препорачуваме да го посетите овој егејски град кој некогаш бил целосно населен од македонско население. И денес, кога ќе влезете во некој угостителски или продажен локал, нема да ве зачуди што добар дел од луѓето разбираат македонски јазик, а некои од нив и одлично го говорат.

Текст и фотографии: Александар Војнески

На надморска висина од 1.350 метри, скрасено во едно симпатично и заштитнички настроено вдлабнување на висините од Нередска планина (која се протега во западниот дел од Егејска Македонија, и која го заградува Леринското поле како дел од Пелагонија, поврзувајќи се со Баба планина преку превојот Вигла), тихува и ги чува спомените од своите бурни минати времиња гратчето Невеска.

Некогаш прилично населено место, со околу 3.500 жители, како дел од околината на Лерин, денес ова сместо има околу 50-тина постојани жители кои се грижат за неговиот културолошко-туристички опстој, бидејќи од грчкото министерство за култура е заштитено како културно наследство поради неговата автентична архитектура.

Архитектура во Невеска (погоре и подолу на фотографиите)

За гратчето, кое, слично како Крушево, отсекогаш важело за место населено со влашко население, првите историски податоци датираат од отоманските дефтери од 1481 година, кое оттогаш било познато под името Невеска (денес го носи грчкиот назив Нимфаио), кога броело само 6 домаќинства. Според историските записи, селото е населено во 1385 година од Влашките патници, кои тогаш имале тешки битки со отоманската војска.

центарот на Невеска

Во раниот 17-ти век неговото население гратчето го направило центар на кујунџискиот занает, по што ќе бидат познати и другите влашки населени места во Македонија. Но, она по што најмногу се памети Невеска и нејзиното непокорно население во срцето на Егејска Македонија, е бурниот период од Илинденското востание, поточно настанот кој во историјата останува запаметен како „Ослободувањето на Невеска“.

училиштето

Заедно со Крушево, Илинденското востание носи ослободување на уште две македонски населени места – Невеска и Клисура во Егејска Македонија. Во невеската битка, на 12 август, осум дена после ослободувањето на соседното гратче Клисура, Невеска било ослободено од илинденските востаници на четите од Васил Чакаларов, Пандо Кљашев, Марко Иванов и Никола Андреев. За почетокот на борбата за ослободување во костурскиот регион се разбрало по пренесувањето на прогласот кој набрзина го составил Лазар Поп Трајков, а кој гласел:

„Востанието е објавено денес. Македонија е во отворена борба со тиранинот. Отаде Вич борбата е започната од денес наутро. Ги повикуваме сите способни да носат оружје, по утврдениот редослед, да влезат во редовите на борците! Да живее борбата за слободна Автономна Македонија! Да живеат борците!“

Ослободувањето на Невеска, како и ослободувањето на Клисура, било дело на здружените востанички чети од Костурскиот и Леринскиот востанички реон. Врз основа на разработениот план кај селото Псодери, операцијата за ослободување на Невеска била изведена под команда на искусниот војвода Васил Чакаларов, а во содејство со војводите Лазар Поп Трајков, Иван Попов, Никола Андреев, Никола Мокренски и др. Во нападот учествувале околу 700 востаници кои од четири страни настапувале кон градот.

Нападот, со силен оган, во три часот наутро, го започнал леринскиот одред кој напаѓал од северната страна на Невеска. Четирите одделенија на војводата Иван Попов, со прецизна стрелба оневозможиле турските војници да дојдат до оружјето, а други три се доближиле до војниците. Забележувајќи дека од спротивната страна нема стрелба, турските војници избегале во панично бегство во правец на Зеленич, оставајќи го оружјето и опремата. Веднаш потоа војводата Попов, од северната, а Андреев од јужната страна влегле во градот.

црквата Свети Никола

По влегувањето во градот востаниците наишле на отпор од турските војници во касарната. Но, откако увиделе дека долго време нема да издржат, турските војнци избегале. Востаниците во касарната заплениле 37 модерни пушки маузер, 6.000 куршуми, воена опрема, шинели и друго, по што ја запалиле.

Денес Невеска има добро сочувана автентична архитектура која е репрезент на егејските неимари. Има неколку кафулиња среде автентичниот епицентрален амбиент на гратчето, продавници за сувенири. Ако одите во Невеска, задолжително да ги посетите црквата Свети Никола и училиштето, во кое се изложени фотографии од минатото на гратчето.

Невеска и денес плени со својата симпатичност и уникатност, а движејќи се по неговите улици, и со духот ќе се вратите во минатите времиња.

поглед од кај Невеска кон планината Сињак (или Снежник) десно, и таму лево ѕиркаат врвовите на Олимп

Фотографија и текст: Александар Војнески

*(историските податоци се земани од извори достапни на интернет)

Аџилакот на духот и телото кој го нуди патешествието до манастирот Трескавец, кога од Прилеп, преку Маркови кули, ќе се упатите низ врвулестата патека која минува низ разиграни предели од падини и карпи, декорирана од крајпатните лески, во никој случај не ја изгуби магијата со асфалтирањето на обиколниот пат до манастирските порти. Добро, освен можеби што го нараси возвишеното чувство во моментите кога пристигнуваш пред Трескавец, па ти се мешаат визуелни дразби од автомобили и асфалт кои никако да се навикнеш дека ги има среде таа торжествена убавина. И не им е баш местото така и таму, но факт е дека ги има и тоа е тоа. Па мораш да се помириш со тој факт, и барем на моменти да го оправдаш истото со оние малку позитивни и олеснителни околности кои ги донесе „асфалтот до Трескавец“.

Но, за нашата мала екипа од подмаркукулските карпи, кои освен со пешачењето, посакуваме да ги искусиме висините и со велосипедската дразба за телото и духот, асфалтот донесе извесни олеснувања во поглед на доживувањето на патешествието наречено Трескавец. Велам извесни, бидејќи секој кој го поминал асфалтираниот пат до манастирот со автомобил убаво знае дека асфалтот веќе на повеќе места е сериозно оштетен од еродирање на земјштето, поради неквалитетната заштита на истиот, па колку што олеснува за движење, толку донесува и проблеми и потешкотии кои, поради невнимание, можат да бидат и сериозно незгодни.

Како и да е, нема тука да разврзувам што и како со асфалтот за Трескавец, туку сакам да ви пренесам едно велосипедско искуство од минатиот викенд, кога Прилеп тонеше (а и овие денови уште тоне) во магла и влага, а на само 300-400 метри над градот, маглата ги губеше (и уште ги губи) своите моќи, препуштајќи го влијанието на речиси пролетното време со температури кои го надминуваат и 20-от степен на скалата од Целзиус.

Секој што ќе реши да качува со велосипед до Трескавец, треба да знае дека делницата е навистина угорна, со чести стрмнини од над 15%, што „вртењето педали“ навистина го прави подвиг и напор. Има ужвање и во тоа, само зависи кој како го перцепира и сфаќа концептот за уживање. Тргнувањето беше од магливите улици на Прилеп, и прилепскиот воздух обременет од влага и студ, па времето лесно може да те демотивира да вртиш со велосипедот, доколку духот и мислите не ти се веќе над замаглената урбана средина, таму некаде, горе, во висините под и околу Трескавец. И знаеш дека таму те чека сонце. Сонце и чист воздух. Благодет и за тело и за душа. А и за поглед, поради фактот што се шират импресивни панорамски видици збогатени од морето од магла кое се шири под тебе. Ама тоа кога ќе стигнеш таму. Првин треба добро да ги стегнеш нозете, оти угорнината предизвикува и на моменти фрустрира.

Попатните паузи при вртењето нагоре не се нужни, барем не ако сте добро подготвени кондиционо, но се препорачливи како заради одмор и собирање енергија за понатаму, но многу повеќе и за уживање во глетките кои почнуваат да се простираат пред очите, како што маглата останува под тебе.

Врвовите на Баба Планина

Маркови кули ѕирка од маглата, таму назад Селечка Планина

А пред тебе планински дразби и врвични импресии. Па ги гледаш на југ гордите врвови на Баба Планина – гордиот Пелистер, молчаливиот Муса, заснежените падини под нив кои веќе ги држат првите снегови за оваа сезона. Погледот ти бега накај Селечка на исток, а таму позади и Кајмакчалан во осаменост среде маглата. Накај запад го гледаш Крушево, удобно скрасено во лулката на Бушева Планина.

Солунска глава

Кога ќе накачиш накај подманастирскиот предел веќе ти се отвора поглед кон неприкосновениот восторг наречен Солунска глава. А назад почнуваат да се подаваат шарпланинските заснежени врвови. Импресиите се редат една до друга, една зад друга, една пред друга, сите со своја уникатна и препознатлива раскош. И тоа барем на кратко го смирува духот.

 

Со искачувањето пред манастирските порти со велосипед Трескавец се доживува на еден сосема поразличен начин од „ходочастието“ кое го правиш кога му пристапуваш по една од стандардните планинарски патеки. Различен концепт за искусување на тие височини, различни дразби за телото, далеку помонотон предизвик, но со засебен и уникатен шарм и импресивност. Повеќе преиспитување со сопственото тело, со личната енергија, преиспитување со сопствената телесна опстојба и настројба.

Пелистер гордо издигнат над маглите

Снеговите на Шара ѕиркаат во позадина

Сепак, независно од тоа, убавината и возвишеноста кои се простираат пред тебе и те исполнуваат кога ќе стапнеш таму горе, пред Трескавец, се универзални. Искуството секогаш ново, секогаш за нијанса поимпресивно од претходното – кога и да било, како и да било тоа (претходното). Уживаш, се ситиш од сета таа импозантна дразба околу тебе, ги голташ убавините со погледот, до ненаситност ги пикаш во зениците, пред да тргнеш надолу, во брз и динамичен спуст по удолнините кои пред извесно време те истоштуваат и мачеа кога ги качуваше нагоре.

А спустот е опасно брз, па треба концентрација и големо внимание. За да заврши таму некаде, во прилепските магли и влага. Но, барем за наредните неколку дена ќе бидеш со побогат и поголем дух, облагороден од велосипедското патешествие наречено „асфалтот до Трескавец“. До некој следен пат.

Текст и фотографии: Александар Војнески