Една често повторувана флоскула е дека парите се угнетувачки и дека доколу би се укинале, светот би бил подобро место за живеење. Ова е тотално аисториска бајка, која губи од предвид дека парите се само инструмент за складирање на вредноста и дека се релативно нов изум, од Аксијалното Доба (средина на првиот милениум п.н.е.).
Конкретно, првите монети се ковани во Лидија во Мала Азија околу 640 п.н.е. од електрум – природна легура од злато и сребро – и претставувале потврда – автентикација – на чистотата и тежината на истата, со што мошне се олеснила трговијата која веќе неколку века се одвивала со помош на скапоцени метали – злато и сребро – кои при секоја трансакција морале да бидат мерени и премерувани.
Но даноците постоеле многу пред тоа, всушност откако постојат државите и тие се всушност угнетувачкиот елемент во приказната. Да се задржиме на оданочувањето во Древниот Египет. Во теорија, сета земја била во сопственост на боговите од египетскиот пантеон, управувана од страна на ‘живиот бог отелотворен на земјата’, т.е. Фараонот. Е , сега, претпоставувам дека читателите не веруваат во древноегипетските божества, уште помалку во божественоста на Фараонот, па можеме да се согласиме дека сета земја била всушност негова сопственост – патримониум. Меѓутоа, дури ни најалчниот и најекстравагантен Фараон со своето семејство не можел да изеде, испие и на друг начин да конзумира сѐ што Египет ќе произведе, нели? Требало да се даде нешто и на номенклатурата – великодостојниците и свештениците, па нешто помалце на бројната бирократија и на крајот тоа ситното што ќе остане да и се дистрибуира на рајата, која сето тоа го произвела. Со други зборови, сопственоста била во рацете на државата.
Како одело оданочувањето во Древниот Египет? Рајата кога било сезона ги обработувала државните ниви, го собирала државното жито и го складирала во државните амбари. За тоа време добивале леб, пиво и облека од истите тие амбари колку да се одржат во живот. Сето тоа контролирано под будното око на бирократите, се разбира. Вон сезоната, биле врбувани да работат ангарија на ‘работни акции’ да му градат пирамиди, палати, храмови и останати ‘општествено-полезни’ проекти на ‘Саканиот Водач’.
Истовремено, добивале за себе и своите семејства уште дополнително храна, пиво и облека – повторно од истите гореспоменати амбари. Еве да треснеме паушален износ, можеби 25% од производството се редистрибуирани назад на населението. Со други зборови, 75 % си ги земала државата како данок. Ако се земе предвид и целата тотално непродуктивна работа околу градежните зафати, можеме слободно да кажеме дека процентот бил поблиску до 85%. Останатото производство одело за ранење на владетелот, династијата, номенклатурата, бирократијата и за извоз во регионот заради увезување луксузна роба повторно за потребите на гореспоменатите (иако, во периодите на јакнење на египетската воена моќ, Фараонот инсистирал соседните земји да му праќаат роба, на пр. либански кедрови на име данок).
Еден куриозитет: Самиот Карл Маркс гореопишаниот економски систем го има наречено ‘Азијатски начин на производство’ и го сметал како основа за ‘ориенталниот деспотизам’ како негова политичка надградба . Набргу по укинувањето на НЕП (Новата Економска Политика) и воведувањето на ‘социјализмот во една држава’ во 1928 , Сталин и неговите соработници забележале непријатни сличности помеѓу ‘азијатскиот начин на производство/ ориенталниот деспотизам’ и реалноста на советскиот модел. Се разбира, наместо да се смени моделот, решено е да се смени историографијата. Со таа цел, во 1931 е свикан собир на видни марксистички теоретичари на кој е одлучено ‘азијатскиот начин на производство/ ориенталниот деспотизам’ да се исфрли од делата на Карл Маркс и од марксистичката историографија. Па така, според истата таа историографија, сега човештвото одеднаш од првобитното општество (уште наречено и првобитен комунизам, но ова е веќе тема за друга статија) непосредно преминува во ‘робовладетелскиот начин на производство’, инаку карактеристичен за класичната антика.
Се разбира милениумите поминати во ваква зачмаеност речиси сосема ги дистанцирале Египќаните од реалноста во која живееле. Некои дури тврдат дека селаните со песни оделе на ‘работна акција’. Можно е, сосема е возможно. И веројатно биле изненадени – шокирани – кога некое племе ‘примитивни азијатски номади’ (или ‘злобни семитски капиталисти’, зависи кому која реторика му е поблиска), непросветлени за ‘општествената корисност’ на ваквите ‘работни акции’, одбиле да бидат забрани да му градат палати на ‘Саканиот Водач’ и дури го нарекле барањето да го дадат својот ‘справеден удел’ во ‘градењето подобра иднина’ со името Ропство. Еден од нив, Мојсеј (Моше Леви, Хазрети Муса) дигнал бунт и ги повел своите сонародници вид виделија што подалеку од бирократскиот колективистички ‘Рај на земјата’.
Се разбира, не можеме да знаеме со сигурност дали ова навистина се случило, но да го земеме и ова предвид – никој, дури ни неопаганите не верува во божественоста на Фараонот, но половина од човештвото- Самарјаните, Евреите, Христијаните и Муслиманите- верува во наративот за Егзодусот. На пазарот на идеи и идеологии, слободарството на една збирштина пребези од работна акција далеку ја надживеало идејата дека единката треба да и служи на Државата и нејзиниот Сакан Водач.
Да се вратиме на парите и нивната појава во Аксијалната Ера. Со тоа било овозможено селаните и занаетчиите да си ги продаваат своите производи на пазарот во замена за пари. Со истите пари сега можел да и се плаќа данок на државата. Ова е веќе еден елемент на привидна одвоеност на формата на данокот од неговата суштина. Исто било и во времето на повторната обнова на паричното стопанство кон крајот на средниот век. Во средновековието, поради пропаста на паричното стопанство, рајата данокот го плаќала најчесто или со ангарија или во натура – слично како во Древниот Египет, иако, за волја на вистината, угнетувањето во феудализмот поради неговата децентрализираност било донекаде ублажено во однос на египетскиот патримонијализам. Но суштината си останува иста.
Подоцна, данокот се плаќал со книжни пари, па вирмански во банка, за денес се почесто електронски од својот дом. Или пак, вработениот и хонорарецот плаќаат персоналец за своите примања тотално in absentia, преку работодавецот-нарачателот. Конзументите плаќаат ДДВ вкалкулирано во цената на производот кој го купуваат. Сево ова се, како што реков, привидни одвојувања на формата од суштината на оданочувањето. Со други зборови, палијативи за да не не боли до толку кога го плаќаме данокот.
А суштината си останала иста сиве овие 5000 години. Ceteris paribus, еве да земеме при даночна стапка од 50%. Дали египетскиот селанец половина од времето ќе ‘рмбал за државата, дали закрепостениот селанец половина од своето производство ќе му го дадел на феудалецот, дали нашите предци во антиката и во ‘пусто турско’ ќе го одврзеле ќесето за половина од заработените пари да им ги дадат на арачлиите, или ние денеска со едно притиснување копче на компјутерот од удобноста на својот дом ќе и префрлиме на УЈП половина од заработката – е во суштина совршено исто.
Во текстов генерално се осврнувам на древните општества, бидејќи оданочувањето е древен изум. Се сменила само формата како истото се врши , не и суштината. Ниту пак начинот на крчмење на собраниот данок – било и останало начин на редистрибуција на средствата од производителите кон политички моќните групи. Дали тие групи ќе бидат бирократијата – како во древниот Египет и кај нас во Македонија, феудалците во средниот век, римската толпа при крајот на републиката, тоа се веќе секундарни финеси.
Плаќањето данок, што би рекле старите мудри Евреи, било, е и ќе си остане Ропство.
Пишува: Дарко Ѓорѓиевски
Низ 
