Темната страна на несоницата: Што му се случува на нашето тело кога не спиеме?

Колку долго нашиот организам може да издржи без сон?

По само 36 до 72 часа без сон, телото почнува да поминува низ драстични промени, а екстремни примери од историјата покажуваат колку сериозна може да биде оваа состојба. Оваа содржина е целосно посветена на несоницата и нејзините последици.

Веќе една непреспиена ноќ може да направи да се чувствувате дезориентирано, раздразливо, па дури и неспособно да функционирате нормално. Недостигот од сон влијае врз вниманието, концентрацијата и способноста за донесување одлуки – дури и едноставни задачи како возење стануваат опасни. Истражувањата покажуваат дека една непреспиена ноќ има ист ефект како возење под дејство на алкохол!

Фази на несоницата

Стручњаците го делат недостигот од сон на пет фази. По првите 24 часа без сон, симптомите може да изгледаат благи, но веќе го попречуваат секојдневниот живот: замор, раздразливост, слаба концентрација и помали грешки. Реакциите забавуваат до ниво што одговара на ниво на алкохол од 0.10 проценти во крвта – над законниот лимит за возење.

Како што несоницата трае подолго, појавуваат се првите визуелни и аудитивни халуцинации. По 24 часа, повеќето луѓе доживуваат извесно визуелно искривување, а по 72 часа е можен влез во психотична епизода. Познат е примерот од 1959 година кога диџејот Питер Трип останал буден 201 час во стаклена кабина на Тајмс Сквер, во хуманитарна акција. По неколку дена започнале халуцинациите: гледал инсекти врз своите чевли, разговарал со непостоечки луѓе, мешал сон и реалност. Последните 66 часа примал стимуланси за да остане буден. На крајот доживеал сериозен ментален колапс – развил тешка психоза, и му се распаднале кариерата и бракот.

Што се случува во телото?

Халуцинациите предизвикани од несоница се резултат на пореметување на нивото на допамин – невротрансмитер важен за расположението, меморијата и обработката на информации, особено за време на РЕМ фазата на сонот. Додека телото очајно се обидува да заспие, се јавуваат микросони – неколку-секундни периоди кога мозокот „се исклучува“ без свесност.

Вниманието, меморијата, реакцијата и способноста за справување со повеќе активности се драстично намалени. Дури и умерено ограничување на сонот (4 до 6 часа дневно) може да има ефекти речиси идентични со 48 часа без сон. Социјалната и емотивната перцепција стануваат нестабилни, а склоноста кон ризично однесување е зголемена.

Организмот во вонредна состојба

Несоницата има влијание врз речиси сите органи – срцето, бубрезите, имунолошкиот и дигестивниот систем. По 36 часа телото влегува во „метаболичен аларм“: зголемен крвен притисок, повисоко ниво на кортизол, а психолошките последици стануваат очигледни. По 48 часа, начин на обработка на глукозата наликува на предијабетичка состојба, а по 72 часа – флуктуации во допаминот предизвикуваат нагли промени во расположението, халуцинации и чувство на „одвоеност“ од сопственото тело.

Долготрајната несоница е поврзана со висок крвен притисок, срцеви заболувања, тип 2 дијабетес, проблеми со бубрезите, покачување на телесната тежина, и други метаболички нарушувања. Ретки наследни болести, како што е Фатална фамилијарна несоница, го претставуваат најекстремниот облик на ова нарушување – целосен губиток на можноста за спиење води до неповратна невролошка дегенерација и смрт во рок од неколку месеци.

Зошто спиењето за викенд не е решение

Несоницата не е само замор. Таа создава кумулативен „долг“ за мозокот и телото. Кога ќе се наталожи, првите последици се на расположението и менталната рамнотежа: анксиозност, раздразливост, депресија и ненадејни емотивни избувнувања стануваат далеку почести. Иако заспивате повеќе за викенд, последиците од неколкудневен недостиг од сон може да се чувствуваат со денови или недели: меморијата и концентрацијата остануваат нарушени, метаболизмот нерамнотежен, а расположението – неиздржливо кревко.

Јасно е – несоницата не претставува повремен дефект, туку сериозен облик на стрес – за мозокот, телото и душата. За враќање во рамнотежа потребен е постојан режим, рутина, и почитување на потребите на сопствениот организам и хигиената на спиењето.